Geçtiğimiz günlerde Sağlık Bakanlığı tüm tıbbi laboratuvar topluluğunu sevindiren önemli bir adım attı. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 19.03.2024 tarihinde yayımlanan bir genelge ile bu yıldan başlayarak 22-28 Nisan haftası “Tıbbi Laboratuvar Çalışanları Haftası” olarak ilan edildi ve bu genelge 81 il valiliğine gönderildi. Söz konusu genelgede konuya ilişkin ifade şöyle: “…Bu doğrultuda sağlık hizmet sunumunda her gün birçok kritik test gerçekleştirerek, tanı ve tedavi süreçlerine büyük katkı sağlayan ülkemizdeki tanı hizmetleri çalışanlarının motivasyonunu arttırmak, mesleki dayanışmayı desteklemek ve kapsayıcılığını genişletmek amacıyla Bakanlığımızca yayımlanan 2024 yılı Sağlıkta Özel Günler Takvimi kapsamında bu yıl itibarıyla 22-28 Nisan haftası “Tıbbi Laboratuvar Çalışanları Haftası” olarak kutlanacaktır.”
Tüm laboratuvar çalışanlarının yüzünü güldüren bu karar için bakanlığımız yetkililerine, bu kararda emeği geçenlere çok teşekkür ederiz. Çünkü bu gelişme ülkemizde tıbbi laboratuvar uzmanlığı ve tıbbi laboratuvar hizmetinin önemi bakımından bir dönüm noktasıdır.
Ülkemizde tıbbi laboratuvar hizmeti açısından geçmişte devrim niteliğinde iki önemli dönüm noktası daha olmuştur: Bunlardan birincisi 2011 yılında Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği’nin çıkmasıdır (25.8.2011 tarihli ve 28036 sayılı Resmî Gazete). Bu çalışmayı 2007’de başlatan ve sürdüren o zamanki Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanı Sayın Prof. Dr. Mustafa Ertek Hoca’ya ve çalışma arkadaşlarına da ayrıca teşekkür ederiz. İkincisi ise aynı yıl Sağlık Bakanlığı çatısı altında Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı “Laboratuvar Hizmetleri Dairesi”nin kurulması olmuştur. Bu iki gelişme de tıp ortamında becerikli ama “öksüz çocuk” gibi kalan tıbbi laboratuvarların genel olarak tanınırlığı ve saygınlığı bakımından olsun, özel olarak iyi laboratuvar uygulamaları, tıbbi laboratuvarların standardizasyonu, kalite ve akreditasyonu, çalışma disiplini ve etik ilkeleri bakımından olsun, paha biçilemez değerdedir.
Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği’nde tıbbi laboratuvar, “İnsanlarda, sağlığın değerlendirilmesi, hastalıkların önlenmesi, tanısı, takibi, tedavinin izlenmesi ve prognoz öngörüsü amacı ile insana ait biyolojik numunelerin veya dolaylı olarak ilişkili olduğu numunelerin incelendiği, sonuçların raporlandığı, gerektiğinde yorumlandığı ve ileri incelemeler için önerileri de içeren hizmetlerin sunulduğu laboratuvarlar” olarak tanımlanmaktadır. Doğru, kapsamlı bir tanım, her ne kadar her tanımlama bir sınırlama içerse de… Gerçekten de tıbbi laboratuvarlar bütün bu sayılan işlemlerin içindedirler. Halk sağlığı ve sağlık bakım hizmetlerinin sunumunda hayati önem taşırlar. Hastalıklarla ilgili tanı, önleme, tarama, risk belirleme, tedavi ve takip süreçlerinde kesin, açık bilgiler sağlarlar. Tıbbi laboratuvarlar tarafından sağlanan bu objektif bilgiler, klinik karar oluşumuna %60-70 oranında katkı verirler. Bugün tıbbi kayıtlarda bulunan objektif verilerin yaklaşık %90’ı tıbbi laboratuvar verisidir.
Tıbbi laboratuvar ortamı, tıbbın en dinamik alanlarından birisidir. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler sayesinde, son 20 yılda tıbbi laboratuvar test çeşitliliği ikiye katlanmış ve toplamda 3500’ü geçmiştir. Daha güvenilir, kesinliği (tekrarlanabilirliği) ve doğruluğu çok yüksek test sonuçları çok daha hızlı verilir olmuştur. Analitik süreç nispeten kolaylaşmış, böylece tıbbi laboratuvar uzmanları için kalite yönetimi, standardizasyon, harmonizasyon, izlenebilirlik, klinik korelasyon gibi laboratuvar yönetimi ile ilgili işlemlere daha fazla zaman ayırma imkanı doğmuştur. Bu gelişmede bilişim ve iletişim teknolojilerinin payı büyüktür. Onay destek sistemleri, klinik karar destek sistemleri, “büyük veri”nin işlenmesi, yapay zeka uygulamaları, uzaktan kontrol gibi uygulamalar gittikçe yaygınlaşmaktadır.
Öte yandan, bu dinamizm tıbbi laboratuvarları “laboratuvar odaklı” olmaktan çıkarmış, “hasta odaklı” konuma taşımıştır. Dolayısıyla tıbbi laboratuvar uzmanları ve çalışanları bugün toplam test sürecinin bütün aşamalarından (hastanın bilgilendirilmesi ve test için hazırlanması, test isteği, numune alınışı ve kimliklendirmesi, numune transferi, analize hazırlık, analiz, test sonuçlarının analiz sonrası değerlendirmesi ve yorumlanması, test sonuçlarının iletilmesi ve kliniklerce kullanılması) sorumludur.
Tıbbi laboratuvar alanında gelecekte olması beklenen bir diğer değişiklik farklı tıbbi laboratuvar disiplinlerinin bütünleşme eğilimidir. Özellikle teknoloji ve yeni tıbbi laboratuvar yönetimi anlayışı farklı laboratuvar disiplinleri arasındaki kalın duvarları inceltmektedir. Gidiş tek bir tıbbi laboratuvar uzmanlığına doğrudur.
Ek olarak tıbbi laboratuvarların sağlık alanındaki araştırma - geliştirme çalışmalarına katkısı da çok büyüktür.
Tek cümleyle tıbbi laboratuvarlar bugün modern sağlık hizmeti sunumunun temel taşıdır. Bütün bu katkılarına rağmen tıbbi laboratuvar hizmetinin toplam sağlık harcamaları içindeki payı tüm Dünya’da çok düşük olup yaklaşık olarak %1 civarındadır.
Ne var ki, bugün tıbbi laboratuvarların ve tıbbi laboratuvar çalışanlarının bu merkezi rolü gerek sağlık kuruluşlarında, gerekse halk içinde gözden kaçmaktadır. Bunun başlıca nedeni tıbbi laboratuvar hizmetinin laboratuvar ortamında verilmesi ve laboratuvar çalışanlarının hastalarla temasının diğer sağlık çalışanlarına göre çok daha az olmasıdır.
Tıbbi laboratuvarların yukarıda kısaca belirttiğimiz katkıları uzmanı, teknikeri, teknisyeni ve diğer laboratuvar personeli dahil bir bütün olarak sağlanmaktadır. Sağlık Bakanlığı tarafından alınan karar gereğince her yıl Tıbbi Laboratuvar Çalışanları Haftası’nın kutlanması, aynı zamanda hem bir halkla ilişkiler çalışması olarak tıbbi laboratuvar hizmeti hakkında farkındalığı artıracak, hem de başta tıbbi laboratuvar uzmanları olmak üzere tüm laboratuvar çalışanlarının çalışma hevesini ve verimini daha ileriye taşıyacaktır.
Bu vesile ile başta tıbbi laboratuvar uzmanı meslektaşlarımız olmak üzere 7/24 kesintisiz hizmet vererek sağlık hizmeti sunumuna çok önemli katkı sağlayan tüm laboratuvar çalışanlarına teşekkür ederiz.
22.04.2024 Dr. Doğan Yücel Türk Biyokimya Derneği Başkanı | 
